Әр адам қаржылық қиындыққа ұшырауы мүмкін. Ипотека, кредиттер, бөліп төлеу – міндеттемелер көп болған кезде, оларды еңсеру қиындай түседі. Мұндай сәттерде адамдар «кредиттік шұңқырдан» тезірек шығуға үміттеніп, тез шешім іздейді. Мұны алаяқтар қарыздан құтылудың тиімді схемаларын ұсына отырып пайдаланады, бірақ іс жүзінде адам ақшасын жоғалтып, одан да қиын жағдайға тап болуы мүмкін.

Алаяқтар қандай алдау схемаларын қолданады және олардың қармағына түспеу үшін не істеу керек екендігін Fingramota.kz.-пен бірге қарастырамыз.

Жалған заңгерлер мен антиколлекторлар

Қаржылық алаяқтықтың кең таралған түрлерінің бірі – өздерін заңгерлер, адвокаттар немесе антиколлекторлар деп аталатын адамдардың қоңыраулары. Олар «барлық қарыздардан бірден заңды түрде құтылуға» уәде береді, кредиттік шартқа қарсы шығуды немесе оны жарамсыз деп тануды ұсынады. 

Әңгімесінде мұндай «мамандар» көбінесе заңды терминдермен жұмыс істейді, заңнаманың ойдан шығарылған баптарына сілтеме жасайды және банк заңсыз пайыздарды есептеу арқылы сіздің құқықтарыңызды бұзады деп мәлімдейді. Олардың мақсаты – адамды өз құзыретіне сендіру және қызметтерді төлеуге көндіру. 

Адам келіскеннен кейін алаяқтар алдын ала төлемді талап етеді – сома 50 000 теңгеден 500 000 теңгеге дейін өзгеруі мүмкін. Оның орнына олар заңды күші жоқ шаблондық құжаттарды жібереді, мысалы, банккетжіберілген шартты қайта қарауды сұрайтын хат. Сонымен қатар, олар «мәселе шешіліп жатыр»деп сендіре отырып, қолданыстағы міндеттемелер бойынша төлем жасамауға сендіре алады. 

Ақшаны алғаннан кейін алаяқтар байланысқа шығуды тоқтатады, ал сенімді клиент кешіктірулер мен өсімпұлдарды жинайды, осылайша ол өзінің кредиттік тарихын одан әрі нашарлатады. 

Не істеу керек? Әрқашан кіммен байланысып жатқаныңызды тексеріңіз –жеке басын куәландыратын құжаттарды және маманның кәсіби мәртебесін сұраңыз. Ресми шартсыз қызметтерге ақы төлеуге келіспеңіз. Егер сізге шынымен де тексерілген маман қажет болса, «Заң көмегі» жобасына жүгінгеніңіз жөн – бұл Қазақстанның адвокаттары мен консультанттары заң көмегін көрсететін ақпараттық жүйе.

Борыштарды есептен шығару бойынша «мемлекеттік бағдарламалар»  түріндегі алаяқтық

Заманауи технологияларды алаяқтар сенімді алдау схемаларын жасау үшін көбірек қолданады. Көрнекті мысалдардың бірі – белгілі адамдар, беделді сарапшылар, ірі кәсіпорындардың басшылары қатысатын жалған бейнероликтер, онда борыштарды есептен шығару бойынша мемлекеттік  бағдарламаларды іске қосу немесе жаңа ипотекалық бастамаларды бастау туралы «жарияланады».

Мұндай бейнероликтер ақылы жарнама арқылы, соның ішінде YouTube-те таратылады және бейнеконтент арасында көрсетіледі. Бейнероликке мемлекеттік портал ретінде ресімделген жалған сайтқа сілтеме қоса беріледі. Пайдаланушыға «тіркеуден» өту және дербес деректерді: ЖСН, жеке куәлік нөмірі, телефон, мекенжай және т. б. енгізу ұсынылады.

Осыдан кейін оқиғалар екі сценарий бойынша дамиды: адамға «мемлекеттік бажды» немесе «сервистік ақыны» төлеу ұсынылады немесе оған «консультанттар» қоңырау шалып, көмектесуге уәде беріп, қызметтерге ақша аударуды сұрайды. Екі жағдайда да төлемді алғаннан кейін зиянкестер жоғалады. Сонымен қатар, жиналған дербес деректерді үшінші тұлғаларға сатуға және жаңа алаяқтық схемаларда пайдалануға болады. 

Не істеу керек? Мемлекеттік органдардың ресми сайттары және олардың әлеуметтік желілердегі парақшалары арқылы мемлекеттік бағдарламалардың іске қосылуы туралы ақпаратты әрдайым тексеріп отырыңыз. Сайт мемлекеттік болып көрінсе де, дербес деректеріңізді күмәнді немесе бейтаныс ресурстарға енгізбеңіз.

 Есіңізде болсын: мемлекеттік органдар әлеуметтік немесе ипотекалық бағдарламаларға қатысу үшін алдын ала төлем талап етпейді.

Борыштарды есептен шығаруға арналған «сиқырлы» құжаттар 

Алаяқтар танымал онлайн платформаларды – OLX, Telegram арналары мен әлеуметтік желілерді – барлық қарыздарды толығымен есептен шығаруға мүмкіндік беретін құжаттар деп аталатын жарнамаларды тарату үшін көбірек пайдаланады. 

Сипаттамасында мұндай хабарландырулар сенімді көрінеді: «қарыздарды толық есептен шығаруға өтініш», «қарыздың күшін жою үшін сотқа талап қою»  және т.б. Зиянкестер ресми жағдайдың елесін жасау үшін кодекстерге, мемлекеттік органдардың шешімдеріне, Бас прокуратураға және тіпті Жоғарғы сотқа сілтеме жасайды. Алаяқтар ықтимал құрбандарға қаржы ұйымдары арнайы айтпайтын» «саңылаулар» бар деп, заңдарды жеткілікті білмейтіндіктерін айтады.

 Сенгіш азаматтар осындай құжаттарды сатып алады, оларды банктерге немесе МҚҰ-ға жібереді және мәселенің жабылғанына сенеді. Алайда, мұндай үлгілердің ешқандай заң күші жоқ және қаржы ұйымдары оларды қабылдамайды. Нәтижесінде кредит бойынша міндеттемелер қалады, ал төлем мерзімін кешіктіру жинақтала береді. 

Не істеу керек? Шаблондық құжаттар арқылы «бірден қарызды есептен шығаруға» уәде беретін хабарландыруларға сенбеңіз. Есіңізде болсын, заңды маңызы бар өтініштер белгіленген қағидалар бойынша ресімделеді және ресми арналар арқылы беріледі. Қаржылық мәселелерді тек кезең-кезеңімен шешуге болады – кредитормен әңгімелесу, қайта қаржыландыру, қайта құрылымдау немесе мерзімінен бұрын өтеу арқылы.

Банкроттықты ресімдеудегі жалған көмек

Қазақстанда жеке тұлғалардың соттан тыс банкроттық рәсімі жұмыс істейді, оны egov.kz. порталында дербес және тегін ресімдеуге болады.  Алайда, барлық азаматтар мұны өз бетінше жасауға дайын емес немесе бұл қызмет туралы білмейді – әсіресе қарт адамдар, және олар «делдалдардың» көмегіне жүгінеді.  Бұл жағдайды алаяқтар пайдаланады. 

Зиянкестер өздерін «банкроттық бойынша заңгерлер» деп таныстырады және бәрін тез және «сіздің қатысуыңызсыз» ресімдеуге уәде береді. Олар рәсімге қызмет көрсету үшін деп алдын ала төлем сұрайды. Бұл жағдайда олар клиенттен ең аз күш жұмсауды талап етеді деп сендіреді. Кейде алаяқтар клиенттің оларға әлі сенуге дайын еместігін көріп,  тегін «жұмыс істеуді»  ұсынады және оларға «процеспен айналысып жатқанын» көрсету үшін жалған есептер жібереді, ал ақшаны алғаннан кейін із-түзсіз жоғалады. 

Түсіну қажет: банкроттықтың соттан тыс рәсімі расталған жеке деректерді қажет етеді, сондықтан ол тек egov.kz порталы арқылы жүзеге асырылады және  қажетті ақпаратты қамтитын электрондық цифрлық қолтаңбаны (ЭЦҚ) пайдалана отырып жүзеге асырылады. 

Не істеу керек? Банкроттық рәсімін www.egov.kz-те өзіңіз жасаңыз – бұл тегін және делдалдарды қажет етпейді, барлық қажетті ақпарат пен қадамдық нұсқаулар порталда қолжетімді. Егер сұрақтар туындаса, ресми Call-орталыққа хабарласыңыз: 1414 немесе 8 (7172) 906 984 нөмірі бойынша.

Алаяқтық сенімхат арқылы

Алаяқтықтың қауіпті түрлерінің бірі – банкте, сотта немесе басқа инстанцияларда мүдделерді білдіру үшін сенімхат ресімдеу туралы ұсыныс. Алаяқтар «әбігерден арылуға», «уақытты үнемдеуге» және «сіз үшін бәрін шешуге» уәде береді. Алайда, бұл сөздердің артында нақты қауіп бар. 

Сенімхатқа қол қою арқылы адам өз еркімен қаскүнемдерге өзінің дербес деректеріне, шоттарына, мүлкіне, ал кей жағдайда – электрондық цифрлық қолтаңбаға (ЭЦҚ) қол жеткізуге мүмкіндік береді. Нәтижесінде алаяқтар мүлікті қайта ресімдейді, жәбірленушінің атынан банктік шоттардан ақша алады, кредит алады және т.б. Алаяқтықтың бұл түрі аса қауіпті, себебі адам өз еркімен сенімхатқа қол қойып, қаскүнемдерге оның дербес деректері мен мүлкін басқаруға мүмкіндік берді. 

Не істеу керек? Білікті заңгерден консультация алмай, ешқашан сенімхатқа қол қоймаңыз. Құжаттағы әрбір жолды, әсіресе мүлікке, шоттарға, ЭЦҚ-ға және мәмілелер жасау құқығына қол жеткізу туралы тармақтарды мұқият тексеріңіз. Егер сізге «қарызды төлеу» үшін сенімхатқа қол қою ұсынылса, әңгімені  тоқтатыңыз. Кәсіби заңгерлер ЭЦҚ-ға және жеке шоттарға қолжетімділікті сұрамайды. 

Есіңізде болсын: сенімхат – бұл жай ғана формальды құжат емес, басқа адамға Сіздің атыңыздан әрекет ету құқығын беретін заңды құрал. Оны бөтен адамға бермеңіз.

Өзіңізді және жақындарыңызды қаржылық алаяқтықтан қалай қорғауға болады

1. Ақпаратты әрқашан ресми дереккөздер арқылы тексеріңіз – мемлекеттік органдардың сайттары, банктер, eGov.kz және т. б. 

2. ЖСН, жеке куәлік нөмірін, банк карталарының деректерін және ЭЦҚ-ны үшінші тұлғаларға бермеңіз. 

3. Үлкен уәделер мен «жеңіл шешімдерге» берілмеңіз – қарыздарды тегін есептен шығару, кредиттердің күшін жою және т. б. 

4. Кез келген күмән туындаған кезде, делдалдармен емес, заңгерлермен кеңесіңіз. 

5. Қаржылық және заігерлік рәсімдерді ресімдеу үшін тек ресми арналарды пайдаланыңыз. 

Өзіңізге, ақшаңызға мұқият болыңыз және қаржылық сауаттылықты Fingramota.kz-пен бірге арттырыңыз!