Мұраны ресімдеуге байланысты мәселелер Қазақстанның барлық азаматтарына қатысты және әрқашан өзекті. Мұрагерлік жағдайында заңды білмеу барлық процестерді едәуір қиындатады және тіпті жаман салдарға әкелуі мүмкін. Fingramota.kz мұрагерге қандай қарыздар және қандай мөлшерде өтетіндігі және олардан қалай бас тартуға болатындығы туралы бөліседі. 

Мұрагерлерге қандай борыштар берілуі мүмкін?

Қазақстан Республикасы Азаматтық кодексінің (бұдан әрі – ҚР Азаматтық кодексі) 1038-бабына сәйкес қайтыс болған азаматтың мұрасы әмбебап құқықтық мирасқорлық шарттарында мұрагерге (мұрагерлерге) бірлік ретінде өтеді.  Мұраның құрамына мұра қалдырушыға тиесілі мүлік, сондай-ақ оның қайтыс болуымен өмір сүруі тоқтатылмайтын құқықтар мен міндеттер кіреді (ҚР АК 1040-бабы).

АК-нің 6-бөлімінің 1040 бабы 1-тармағының бірінші бөлігіне сәйкес мұраның құрамына мұра қалдырушыға тиесілі мүлік, сондай-ақ оның қайтыс болуымен өмір сүруі тоқтатылмайтын құқықтар мен міндеттер кіреді.

Мұраның құрамына мұра қалдырушыға қайтыс болған күні тиесілі заттар, өзге де мүлік, оның ішінде мүліктік құқықтар мен міндеттер, яғни борыштар кіреді.

Жалпы ережелер бойынша коммуналдық төлемдер бойынша, кредиттер бойынша борыштар, салық қызметтері есептеген шарттық борыштар, өсімпұлдар, айыппұлдар мен айыпақылар және т. б. мұраға жатады. Яғни, егер мұра қалдырушы тірі кезінде коммуналдық қызметтерді, айыппұлдарды және өз кредиттерін төлемесе, онда төлемдер тікелей мұра алушыға өтеді.

Мұраны алу үшін мұрагер оны қабылдауы керек екенін атап өтеміз.

Мұраның құрамына мұра қалдырушының жеке басына тікелей байланысты құқықтар мен міндеттер кірмейді. Мысалы: адамның өміріне немесе денсаулығына келтірілген зиянды өтеу құқығы; алименттер; егер заң актілерінде немесе шартта өзгеше белгіленбесе, заңды тұлғалар болып табылатын ұйымдарға мүше болу құқықтары; зейнетақы төлемдеріне құқықтар; еңбек заңнамасы және Қазақстан Республикасының әлеуметтік қамсыздандыру саласындағы заңдары негізінде жәрдемақылар мен басқа да төлемдер; мүліктік құқықтармен байланысты емес мүліктік емес жеке құқықтар.

Мұра қалдырушыда берешектің бар-жоғын қалай анықтауға болады?

Сіз бұл мәселені мұраны рәсімдеумен айналысатын нотариус арқылы біле аласыз. Мұра қалдырушыдан сақтандыру рәсімделді ма және оның қайтыс болуы сақтандыру жағдайы болып табыла ма деген ақпаратты алу мүмкіндігі болуы мүмкін. Бұл мәселелер, әдетте, сақтандыру шартында жазылған.

Есіңізде болсын, кредиторлардың құқығы ескіру мерзімі ішінде жүзеге асырылуы мүмкін. Қазақстанда талап қоюдың жалпы мерзімі ҚР Азаматтық Кодексінің 178-бабына сәйкес үш жылға белгіленеді.

Бұл ретте Қазақстан Республикасының банк заңнамасында банктік қарыз шарттарын орындамау және (немесе) тиісінше орындамау бойынша талап қою мерзімі бес жыл болып белгіленген.

Қарыздар мұраның нарықтық құнын жабатындығын қалай білуге болады?

Мұра қалдырушы мүлкінің нарықтық құнын белгілеу үшін мүлікке бағалау жүргізу қажет. Мүлікті бағалауды мамандандырылған бағалаушы компаниялар жүзеге асырады. Мүлікті бағалау мұраны қабылдау енгенге дейін жүргізілуі керек екеніне назар аударыңыз, өйткені бағалауды қайта қарау мүмкін болмайды. Алынған мәліметтер қарыздардың алынған мұраға сәйкес келетіндігін түсініп қана қоймай, мемлекеттік баж салығын есептеу үшін пайдалы болады.

Мұрагерлік бойынша қарыздарды қабылдаудан бас тартуға бола ма? 

Иә, мұрагер мұра ашылған күннен бастап алты ай ішінде мұрадан бас тартуға құқылы. Мұраның бір бөлігінен бас тартуға, ескертпелермен немесе шартпен мұрадан бас тартуға жол берілмейді.

Қалай болғанда да, сіз мүлікті – пәтерді/автокөлікті/жер телімін қабылдап, әрі қарызды (ипотека немесе кредит) төлеуден бас тарта алмайсыз. Егер сіз мүлікті қабылдауға шешім қабылдасаңыз, онда оған тығыз байланысты қарыздарды қабылдауға тура келеді. Заң бойынша және өсиет бойынша мұрагерлер қарыздар бойынша жауап береді. Егер сіз мұраны қабылдау туралы шешім қабылдаған болсаңыз, онда сіз еш жерде өтініш жасай алмайсыз және өз құқықтарыңызды мәлімдей алмайсыз. Бірақ бұл жағдайда сіз ешқандай әрекет жасамауыңыз керек, яғни мұра қалдырушының мүлкін пайдалану, коммуналдық қызметтерді төлеу, жөндеу жұмыстарын жүргізу және т.б. Егер сіз білместен мұраны қабылдау туралы өтініш берген болсаңыз және кейінірек ойыңызды өзгерткен болсаңыз, онда сіз мұраға құқықтар туралы куәлік алғанға дейін нотариусқа мұрадан бас тарту туралы өтініш беруіңіз керек. Әйтпесе, осы құжатты алғаннан кейін сіз мұрадан тек сот арқылы бас тарта аласыз.

Мұрагерлік борыштарды қалай өтеуге болады? 

Егер Сіз мұрагерлік құқығына ену және мұра қалдырушының борыштарын қабылдау туралы шешім қабылдасаңыз, онда Сіз төлемдерді бастапқы қарыз шартында көрсетілген, белгіленген өтеу кестесі бойынша төлейсіз. Сіз өтеу кестесіне қанағаттанбауыңыз мүмкін немесе Сіз мерзімінен бұрын төлем жасағыңыз келеді - осы мәселелердің барлығы кредитормен талқылануы керек. Осылайша Сіз қажетсіз проблемалардан аулақ бола аласыз және қарызға батпайсыз.

Борышкер қайтыс болғаннан кейін төлемді кешіктіргені үшін қарыздар өсуі мүмкін бе?

Әдетте, кредитор қарыз алушы қайтыс болған күнгі айыппұл мөлшерін белгілейді. Нотариуста мұрагердің қарыздары бар-жоғын алдын-ала анықтап, айыппұл есептемеу және мұрагерлік құқығына енгенге дейін қарызды «тоқтатуды» талап ете отырып, кредиторларға қайтыс болуы туралы куәлікті тездетіп берген дұрыс. Егер кредитор айыппұл пайыздарын есеп қойған болса, Сіздің қайта есептеуді талап етуге құқығыңыз бар. 

Мұрагер кәмелет жасқа толмаған болса, не істеу керек?

Қазақстан Республикасының Азаматтық кодексінде кәмелет жасқа толмаған мұрагерлер үшін мұра қалдырушының міндеттемелері бойынша ерекшеліктер белгіленбегенін атап өткен жөн. Кәмелет жасқа толмаған баланың қамқоршылары болғандықтан, қамқоршылар оның атынан мұрагерлік құқыққа ие болады, тиісінше, қамқоршылар мұрагерлік құқыққа ие болғаннан кейін қарыздарын төлейді.

Мұрагер өзін банкрот деп жариялай ала ма?

Мұрагерлік рәсімінде нотариусқа қою керек көптеген сұрақтар туындайды. Мұраны қабылдамас бұрын, бәрін мұқият талдап, асығыс әрекет жасамауды ұсынамыз. Егер Сіз басқа адамның қарыздарын төлей алмасаңыз, онда Сіздің бүкіл мұрадан бас тартқаныңыз жөн.

Сақ болыңыз, өзіңізді қорғаңыз және Fingramota.kz-мен қаржылық сауаттылығыңызды арттырыңыз!