Қаржылық игілік – бұл болашақтағы сенімділік. Көптеген адамдар ақшаны қалай табу керек екенін үйренді, бірақ оны бұрынғыша, ойланбай жұмсайды. Ал ақша санағанды ұнатады. Бюджетті жоспарлау, қаржылық сауаттылықтың маңыздылығы және ақшаға қатысты іс-әрекеттер туралы толығырақ Fingramota.kz-тен білуге болады.

Пайдалы қаржылық әдеттер

Жалақымызға ұзақ күткен үстемені ала отырып, әрқайсымыз қатты қуануымыз мүмкін – енді жақсы өмір сүруімізге болады, бұрын армандап жүрген затымызды алуымызға, шетелге қыдырып келуге болады... Бірақ іс жүзінде жалақы көтерілгеннен кейін ақша да көп болады және жұмыс та көбейеді. Неге бұлай болады? Жауабы қарапайым ғана, бірақ көрнекі формула болады: Ақша көп + оны қалай жұмсау керек екенін білмейміз = қаржылық жағдайдың нашарлауы.

Егер сіздің жолыңыз болса және сіз үстеме ақшаны алсаңыз, «төбеден түскен» ақшаны жұмсауға асықпаңыз. Алдымен барлық салық пен шоттарды төлегеннен кейін үстеме ақша сомасынан сізде қанша қалатынын есептеңіз. Сонымен қатар, ниетіңізді бәсеңдету үшін үстеме ақшаны мүлдем жұмсамау керек деген ой болады. Ал сондай-ақ кейбіреулер үшін іс жүзінде әдетте жоқ – қаражатты жинақтауды бастауға болады.

Демек, жоғарыда айтылған сөз жалақысына әлі үстеме қосылмаған адамдарға қатысты. Егер айдың соңында сіздің жалақыңыздан ештеңе қалмаса, бұл жинақ ақша мен инвестициялаудың сізге арналамағанын білдірмейді. Сіз іс жүзінде өзіңізді жеткілікті түрде ретке келтірмейсіз. Көптеген азаматтар айдың соңында жалақының 10-15%-ы не үшін жұмсалғанын қадағалай алмайды. Неге бұлай болады? Неге көптеген адамдар ұсақ шығындарын олар маңызды емес деп, қадағаламайды. Айдың соңында олар «ұшып кеткен» ақшаның 10-15%-ын құрайды.

Мін, сондықтан, осы ақшаны олар жұмсалып кеткен айдың басында емес, олардың сіз үшін жұмсалуы үшін айдың басында жинақтау және/немесе инвестициялау керек.

Сіз «Бұл қалай болғаны, біз өзіміздің шығысымызды жоспарлаймыз, ал артық ақша бәрібір қалмайды?» деп қарсылық білдіре аласыз. Қазақстандықтардың көпшілігі іс жүзінде ірі заттарды сатып алуды, өзінің демалысын, үлкен мерекелерге сыйлықтарды мұқият жоспарлайды. Бірақ мұны әрең дегенде нақты жоспарлау деп айтуға болады. Адамның кірісі ешқашан өзгермейтін, шығыстарды үнемі бірдей және әрбір айда ол сенуге дағдыланған сол бірдей сома қалатын қандай да бір нақты соманы білдірген кезде ақшаға осылай көңіл бөлу ақталады. Бірақ өмірде бірі тұрақты бола бермейді. Сондай-ақ ертең қалай болатын болжау қиын, осы жылы мұны дәлелдеп берді.

Лайықты кірісіңіз бола тұрып, сіз болашақта қалауыңызға ие болу және зейнеткерлікке шығу үшін бүгінгі күні өз ақшаңызды қалай жұмсауыңыз керек? Қаржылық сарапшылар мынадай формуланы шығырды: жүйелі түрде өз кірісіңіздің 10-15%-ын жинақтау және осы ақшаны инвестициялау керек. Бұл ретте сіз қол жеткізгіңіз келетін мақсатыңызды нақты білдіруге, өз шығыныңызды бақылауды үйренуге тиіссіз. Одан кейін инвестициялаудың сәйкес келетін құралдарын таңдау қажет, себебі сіздің кірісіңізге байланысты, оның 10-15%-ы барлығы үшін әртүрлі сома бойынша – біреуінде 10000 теңге, ал біреуінде 100 мың теңге. Одан әрі өз жоспарыңызды іске асыру керек.

Жоспарлауға арналған үш қадам

Шығыстардан кейін жинақтауға ақша қалу үшін не істеу керек?

№ 1 қадам -  Мақсатымызды нақтылаймыз

Кез келген жинақтың қандай да бір түпкі мақсаты болуы тиіс. Қаражатты жинақтар алдында ең алдымен күрделі емес «Бұны не үшін істеп жатырмын?» деген сауалға жауап беру қажет, басқаша айтар болсақ, өзіңіздің қаржылық мақсатыңызды айқындау қажет. Бір түйін: мақсат нақты қойылуы тиіс, яғни алдағы сатып алу, талап етілетін сома мен орындау мерзімі көрсетілуі тиіс.

Қаржы мақсатын дұрыс қоймау: «Машина сатып алғым келеді». Немесе: «Балаларыма дұрыс білім бергім келеді». Қаржы мақсатын дұрыс қою: «Төрт жылдан кейін «У» маркалы құны 10 млн теңге болатын машина сатып алғым келеді». Немесе: «Баламның «Х» ЖОО-да білім алғанын қалаймын және бұл үшін 10 жылда 5 млн теңге жинауым қажет». Қойған мақсаттарыңыз шындыққа жанасатындай болуы өте маңызды.

№ 2 қадам — Өзіңізге бизнес-жоба ретінде қараңыз.

Кез келген табысты кәсіпорынға қажет сияқты Сізге де   қаржы жоспары қажет. Оны қалай жасау керек? Екі бағаннан тұратын кесте сызыңыз. Алдымен сол бағанға өзіңіздің барлық кірістеріңізді (жалақы, пәтерді жалға беруден болатын кірісті және басқаны) жазыңыз. Келесі бағанға өзіңіздің барлық шығыстарыңызды жаза бастаңыз. Қазіргі таңда өз бюджетіңізді жүргізу үшін көптеген бағдарлама бар, ең бастысы мұны үнемі істеп отыруыңыз қажет.

Өзіңіздің кірістеріңіз бен шығыстарыңыздың нақты жазылған жоспарын көріп отырған кезде, Сіз қай бағытта қозғалуды анықтай аласыз. Мақсатты  түзету – іске асыру мерзімін қысқарту/ұзарту, соманы нақтылау және т.б. Ақшаны белгіленген мерзімде айқындалған мақсатқа жететіндей жұмсаған дұрыс.

Ақша мәселесіне келгенде  жоспарлаудың маңызды екендігі анық көрініп тұрады. Ең көп жіберілетін қателік – өз басыңызда жоспарлауға тырысу.  Қағазға жазылмаған қаржы жоспары – нашар жоспар. Сондықтан өз кірістеріңіз бен шығыстарыңыздың есебін қағазда, компьютерде немесе мобильді қосымшада жүргізген дұрыс.  

№ 3 қадам — Ақша жұмыс істеуі қажет.

Қаржылық әл-ауқатқа алғаш қадам жасай отырып, ол ақшаны сақтауды және жинауды үйрену, келесі қадам ақшаны дұрыс жұмсай білуге кірісу қажет.  Өзіңіздің бос қаражатыңызды инвестициялай отырып, сіз  әдеттегі жинаған кездегі жедел «еритін» ақшаның сатып алушылық қабілетін сақтайсыз.

Бұл банктегі салым сияқты қарапайым құрал, немесе аздап күрделі – бағалы қағаздармен сауда жасау, бұның барлығы дұрыс жасалған кезде өзіңізді жеткілікті капиталмен қамтамасыз етуге көмектеседі. Инвестициялау – бұл капиталды сақтау немесе сатып алушылық қабілетін ұлғайту үшін түрлі қаржы құралдарына капиталды орналастыру.

Адам өмір сүрген әр жыл алынған білім, тәжірибе, басқа адамдармен араласу есебінен баю, қандай да бір мақсаттарға жету түріндегі дивидендтер әкеледі. Көп адам бұл ретте алға қойылған мақсатқа жақындауда көп ақша жұмсайды. Алайда ақша – мақсатқа жету үшін тек құрал болып табылады. Ақшаға дұрыс қарай білуді де үйрену қажет және сонда ғана ақша сізге жұмыс істей бастайды. Өз болашағы туралы байыпты ойлауға дайын әрбір адам үшін қаржы еркіндігі жолына есік ашық.

ҚЫСҚАША ТҮСІНДІРМЕ

Қазақстанда қаржылық сауаттылықты арттыру бойынша жұмысты ҚР Қаржы нарығын реттеу және дамыту агенттігі жүргізуде. 2020 жылғы мамырда  ҚР Үкіметінің қаулысымен қаржы реттеушісі әзірлеген Қаржылық сауаттылықты арттырудың 2020-2024 жылдарға арналған тұжырымдамасы бекітілді. Осылайша осы жылдан бастап халықтың қаржылық сауаттылығын арттыруға, қаржылық қызметтерді тұтынушылардың құқықтары мен мүдделерін қорғауға бағытталған және қаржы өнімдерінің қолжетімділігін арттыруға, халықты үйрететін ақпаратпен қамтуға мүмкіндік беретін және жалпы қаржы жүйесіне деген сенімді арттыратын кешенді іс-шаралар іске асырылуда.