2025 жылғы 1 қаңтардағы жағдай бойынша Қазақстанның ипотекалық портфелі бір жылда 14,1%-ға ұлғайып, 6,7 трлн теңгеге жетті. Жасалған ипотекалық шарттардың саны 627,6 мың шартты құрады, бұл өткен жылмен салыстырғанда 9,9%-ға артық. Қарыз алушылар саны 600 мыңға жақындап, сол кезеңде 10,3%-ға өсті. 2025 жылдың басындағы қалған берешектің орташа сомасы бір жылда 3,8%-ға ұлғайып, 10,6 млн теңгені құрады.

 Бұл статистика елдегі ипотекалық нарықтың өсуін көрсетіп отыр. Сонымен қатар, ипотека – өте маңызды қадам, оған асқан жауапкершілікпен қарау керек екендігін есте сақтаған жөн. Ағымдағы кірістер мен шығыстарды бағалау жеткіліксіз. Ықтимал күтпеген жағдайларды да ескеру қажет: жұмысынан айрылу, қатты ауырып қалу немесе өмірдің басқа қиындықтары. Мұндай жағдайларда қарыз алушы кредиттік міндеттемелерді орындай алмауы мүмкін. 

Банк, өз кезегінде, мүлікті төлемегені үшін алып қоюға құқылы және адамның баспанасыз, ал кейбір жағдайларда тұрақты кіріссіз қалу қаупі бар. Сондықтан ипотекалық сақтандыру мәселесін қарастырған жөн. 

Ипотекалық сақтандыру нені қамтиды және оның қандай түрлері бар екенін Fingramota.kz-пен бірге қарастырайық!

Әдетте, ипотекалық кредит алған кезде кредитор клиентке мүліктің өзін немесе оның өмірін, денсаулығын және мүгедектік қаупін сақтандыруды ұсынады. Алайда, мүмкіндіктер тізбесі мұнымен аяқталмайды, Қазақстандағы ипотекалық сақтандырудың барлық қолжетімді нұсқаларын егжей-тегжейлі қарастырайық.

Кепілге берілетін жылжымайтын мүлікті сақтандыру

Ипотекалық кредитті ресімдеу кезінде кепілге берілетін жылжымайтын мүлікті сақтандыру көптеген банктердің міндетті талабы болып табылады. Бұл олардың ішкі кредиттік саясатында көзделген және қарыз алушы үшін де, кредиттік ұйым үшін де қорғау болады.

Мұндай полис күтпеген жағдайлар – өрт, жарылыс, су тасқыны, табиғи апаттар және басқа да төтенше жағдайлар салдарынан тұрғын үй бүлінген немесе жоғалған жағдайда шығындарды өтеуге мүмкіндік береді. 

Мынадай жағдайды елестетіп көріңіз: сіз ипотека бойынша сатып алған пәтерде электр сымдарының жабылуына байланысты өрт болды. Нәтижесінде айтарлықтай зиян келтірілді – ішкі әрлеу, техника мен жиһаздар зақымдалды. Кредиттік міндеттемелер күшінде қалса да, сақтандыру компаниясы келтірілген зиянды өтейді, бұл сізге қосымша қаржылық ауыртпалықсыз тұрғын үйді қалпына келтіруге мүмкіндік береді. Мұндай жағдайларда сақтандырудың практикалық пайдасы ерекше байқалады – бұл  қарыз алушының қаржылық орнықтылығын сақтауға көмектеседі және кепіл ұстаушы ретінде банктің мүдделерін қорғайды.

Есте сақтау маңызды: «Банктер және банк қызметі туралы» Қазақстан Республикасының Заңына сәйкес қарыз алушы сақтандыру компаниясын өз бетінше таңдауға құқылы. Банктің белгілі бір сақтандырушыны мәжбүрлеуге құқығы жоқ және оның ұсынысынан бас тарту кредит беру туралы шешімге немесе оның шарттарына әсер етпеуі керек.

Қарыз алушының өмірі мен еңбек қабілетін сақтандыру 

Сақтандырудың бұл түрі тек банктің ғана емес, қарыз алушының өзі мен оның отбасының мүдделерін қорғауға бағытталған. Қарыз алушының еңбекке жарамсыздығы немесе қайтыс болуы жағдайында кредиттік  міндеттемелер іс жүзінде мүмкін болмайды. Банк үшін бұл қаржылық және беделді тәуекелдерді тудырады: отбасынан немесе мүгедектігі бар адамнан қарызды өндіріп алу этикалық емес және жағымсыз жағдай. 

Сондықтан ипотеканы ресімдеу кезінде банктер қарыз алушыға өмірі мен еңбекке жарамдылығын сақтандыруды жиі ұсынады. 

Бұл сақтандыру қалай жұмыс істейді: 

   •   қарыз алушы тұрақты сақтандыру жарналарын төлейді; 

   •  қарыз алушы қайтыс болған немесе еңбек ету қабілетінен толық айырылған жағдайда сақтандыру компаниясы банкке кредит бойынша қалдықты төлейді;

   •   уақытша еңбек ету қабілетінен айырылғанкезде (мысалы, ауырған жағдайда)  сақтандыру компаниясы белгілі бір қалпына келтіру кезеңіндегі төлемдерді жабады.

  Бұл тәсіл тұрғын үйді отбасының меншігінде сақтауға, ал банкке берілген қаражатты беделді шығындарсыз қайтаруға мүмкіндік береді. 

Дегенмен, сақтандыру шартына қол қоймас бұрын оның барлық талаптарын, әсіресе сақтандыру жағдайларынан ерекшеліктер көрсетілген тармақтарды мұқият зерделеу маңызды. 

«Банктер және банк қызметі туралы» ҚР Заңына сәйкес қарыз алушының өмірі мен еңбекке қабілеттілігін сақтандыру ерікті болып табылатынын жеке атап өтеміз. Банктің бұл қызметті таңуға немесе оны кредит алудың міндетті шарты етуге құқығы жоқ.

Титулдық сақтандыру: баспанаға меншік құқығын қорғау 

Титулдық сақтандыру – бұл мәміленің заңды тазалығын сақтандыру. Ол қарыз алушыны сатып алынған жылжымайтын мүлікке меншік құқығын жоғалту қаупінен қорғауға бағытталған. Сақтандырудың бұл түрі әсіресе заңды даулар мен жасырын құқықтық тәуекелдердің ықтималдығы жоғары қайталама нарықта үй сатып алу кезінде өзекті болып табылады. 

Мысалы, сіз пәтер сатып алдыңыз, ипотека ресімдедіңіз және жаңа тұрғын үйге қоныстандыңыз. Алайда, біраз уақыттан кейін сот мәмілені жарамсыз деп таныды: сатушы бұрын егде жастағы туысынан сыйға тарту шарты бойынша пәтер алғаны анықталды, ол мәміле жасалған кезде әрекетке қабілетсіз деп танылды. Мұрагерлердің құқықтары бұзылып, сот пәтерді олардың меншігіне қайтару туралы шешім қабылдайды. Нәтижесінде сіз үйден айырыласыз, бірақ банк алдындағы кредиттік міндеттемелер сақталады.

 Мұндай жағдайда титулдық сақтандыру нақты қаржылық қорғауға айналады. Сақтандыру компаниясы меншік құқығын жоғалтуға байланысты шығындарды өтейді – бұл ипотека балансын толық немесе ішінара өтеуге жеткілікті сома болуы мүмкін. Осылайша, қарыз алушы екі жақты тәуекелден – жылжымайтын мүліктің жоғалуынан және банк алдындағы борыштық міндеттемелерден қорғалған.

Мұндай сақтандыру полисі қосымша шығын ретінде қабылдануы мүмкін болса да, ол ауыр зардаптардан аулақ болуға көмектеседі. Заңды тәуекелдер кез келген жылжымайтын мүлік мәмілесімен бірге жүреді, әсіресе қайталама нарықта. Құқықтық қорғау мәселелеріне неғұрлым мұқият қарасаңыз, болашақта өзіңізді сенімді сезінесіз. 

МАҢЫЗДЫ: титулдық сақтандыру –  ерікті көрсетілетін қызмет. «Сақтандыру қызметі туралы» Қазақстан Республикасының Заңына сәйкес оны ресімдеу туралы шешімді қарыз алушының өзі ғана қабылдайды. Банктің сақтандырудың бұл түрін жүктеуге құқығы жоқ.

Ипотекалық сақтандыру бойынша пайдалы ұсынымдар

Сақтандыру шартына қол қоймас бұрын оның талаптарын: сақтандыру нысанасын, сақтандыру оқиғаларының тізбесін, сондай-ақ сақтандыру өтемін төлеу тәртібі мен қағидаларын мұқият зерделеу өте маңызды. Бұл сізге сақтандыру оқиғасы туындаған жағдайда сауатты және шартта көзделген рәсімдер шеңберінде әрекет етуге көмектеседі. 

Сақтандыру оқиғасы басталған кезде сіз бұл туралы сақтандыру компаниясына сақтандыру шартында белгіленген тәртіппен және мерзімдерде хабарлауға міндетті екеніңізді есте ұстаған жөн. Осы талаптарды сақтамау сақтандыру өтемін төлеуден бас тартуға негіз бола алады.

Сондай-ақ, ипотека берген банкке хабарлауды ұмытпаңыз. Бұл кредиттік шарттың талаптарында белгіленген мерзімде жасалуы керек. Бұл міндеттемені бұзу теріс салдарға, соның ішінде айыппұлдарға немесе кредит шарттарын қайта қарауға әкелуі мүмкін. 

Сақтандыру жарналарын уақтылы төлеуге ерекше назар аударыңыз. Төлемдер шартта белгіленген мерзімде толық көлемде жүргізілуге тиіс. Ішінара төлеу немесе төлем мерзімін кешіктіру сақтандырудың тоқтатылуына немесе сақтандыру оқиғасы басталған кезде өтемақыдан бас тартуға әкелуі мүмкін. 

Ипотекалық сақтандыру шарттың барлық талаптары сақталған жағдайда ықтимал тәуекелдерден сенімді қорғауды қамтамасыз етеді, сол үшін  шарттың барлық тараптарын сақтау тиіс.

Толығырақ "Сақтандыру" бөлімінде оқыңыз